اسید فولیک چیست و چرا باید قبل از بارداری مصرف گردد
بدن انسان در طول زندگی برای ادامه حیات نیازمند دریافت انرژی است که از طریق غذا و جذب ویتامینهای آن به دست میآید. مادر در دوران بارداری در کنار وعدههای غذایی اصلی نیازمند مکملهای غذایی نیز میباشد تا نیازهای جنین را به طور کامل برآورده و سلامتی او را تضمین کند. از جملهی این ویتامینها، اسید فولیک است.
مکملهای اسید فولیک یا ویتامین B9 میتواند مانع بروز ناهنجاری در لوله عصبی جنین شود. زمان بارداری، موقع رشد و تکثیر سلولها است، پس مصرف اسید فولیک در این دوران بیش از هر زمان دیگری توصیه میشود.
بسیاری از پزشکان بر این باورند که شروع مصرف اسید فولیک آن هم یک ماه قبل از بارداری، برای تامین نیاز روزانه جنین به این ماده موثر خواهد بود. کارشناسان توصیه میکنند زنانی که به سن امکان بارداری میرسند، روزانه اسید فولیک استفاده کنند تا از کمبود این ماده در دوران بارداری جلوگیری شود.
اسید فولیک چیست؟
اسید فولیک یکی از اشکال ویتامین B9 میباشد که نقش مهمی در تولید گلبولهای قرمز ایفا میکند و به طور طبیعی در غذا یافت نمیشود اما اغلب به غذاهای فرآوری شده مانند نان و غلات اضافه میشود و در مکملهای مولتی ویتامین نیز وجود دارد.
تفاوت اسید فولیک و فولات (Folate) چیست؟
اسید فولیک و فولات هر دو از اشکال ویتامین B9 به شمار میآیند. اختلاف زیادی میان این دو ویتامین وجود ندارد و اغلب به جای هم استفاده میشود اما آگاهی از اختلاف این دو مهم است زیرا تاثیر مشابهی و خاصی بر سلامت شما ندارد. فولات شکل طبیعی ویتامین B9 است، در حالی که اسید فولیک شکل مصنوعی این ویتامین به شمار میرود.
یعنی فولات توسط دستگاه گوارش به شکل فعالی از ویتامین B9 به نام MTHF- 5 تبدیل میشود اما اسید فولیک در کبد یا سایر بافتها به MTHF- 5 تغییر حالت میدهد. در نتیجه روند تجزیه و جذب به کندی صورت میگیرد که میتواند میزان اسید فولیک تجزیه نشده را در خون افزایش دهد و باعث مشکلات جدی شود. فولات به دلیل سرعت در جذب مشکلی برای بدن ایجاد نمیکند.
غذاهای غنی از اسید فولیک
- سبزیهای برگ سبز مانند اسفناج، کلم بروکلی و کاهو
- میوههایی مانند خربزه، موز و لیمو
- حبوبات مانند عدس و لوبیا
- گوشت قرمز، جگر و کلیه
بیشتر بدانید: ویتامینهای ضروری مورد نیاز در دوران بارداری
اجرای طرح غنی سازی آرد با اسید فولیک
نتایج حاصل از مطالعههای پزشکان حاکی از آن است که سالانه حدود ۵۲۷۰ نوزاد با نقص مادرزادی لوله عصبی ستون فقرات متولد میشوند. یکی از راههای جلوگیری از این نقص غنی سازی آرد با اسید فولیک است.
اجرای این طرح باعث گشته تا به طور متوسط روزانه تولد ۱۳۷ نوزاد سالم به آمار افزوده شود. این آمار با توجه به اهمیت وجود اسید فولیک در دوران بارداری میتواند بسیار امیدوار کننده باشد.
لازم به ذکر است که این غنی سازی تنها در حدود یک سوم آردهای تولیدی در کارخانههای صنعتی را شامل میشود و ساکنین روستاهای دور افتاده از این ویتامین محروم هستند و در معرض این خطر هستند که نوزادانی با نقص لوله عصبی به دنیا بیاورند. لذا ضروری است تا مسئولین بهداشت و تغذیه در هر کشوری تدابیر لازم را برای تامین نیاز مادر و جنین به این ویتامین را در دستور کار قرار دهند.
نحوه دریافت این ویتامین
به گفته متخصصین زنانی که قصد بچه دار شدن دارند، باید هر روز در حدود ۴۰۰ میکروگرم دریافت اسید فولیک داشته باشند. استفاده این دارو قبل از لقاح و حداقل تا ۳ ماه پس از بارداری ادامه خواهد داشت زیرا که این دوره تاثیر مستقیم در تشکیل لوله عصبی جنین دارد.
غذاهای مختلفی هستند که اسید فولیک داشته و میتوانند نیاز مادر در دوران بارداری را تامین کنند اما از طرف دیگر بسیاری از مادران کمبود شدید این ماده را دارند و برخی به ازدیاد بالای آن دچارند. بنابراین آنها نیاز به مکملهای اسید فولیک داشته و غذاها به تنهایی کافی نیستند.
بیشتر بدانید: مصرف الکل در دوران بارداری چه اثری بر روی جنین دارد
همه انسانها برای انجام فعالیتهای روزمره به این ماده مهم احتیاج دارند اما زنان در بارداری این نیاز را بیشتر از دیگران احساس میکنند چون اسید فولیک نقش بسزایی در رشد و بازسازی بافتهای سلولی دارد.
غذاهای سرشار از ویتامین B9 شامل پرتقال، خرما، آب گوجه فرنگی، تخمه آفتابگردان، بادام زمینی، ماهی، پاستا، موز، سبوس گندم، نان، سیبزمینی، جگر بوقلمون، نخود فرنگی، هلو، لوبیا چیتی، تخم مرغ، مارچوبه، سویا، آرتیشو، تخم کتان و نعنا هستند.
زنان در دوران بارداری میتوانند از این رژیم غذایی برای تامین مواد غذایی سرشار از اسید فولیک بدن استفاده کنند و با مصرف مکملهای آن میتوانند نیازهای روزانه خود را به طور کامل برطرف کنند.
اما به همان اندازه که مصرف این ماده در خانمها مهم است، میتوان گفت که برخی از مردان نیز از کمبودش رنج میبرند و این عارضه میتواند بر کیفیت اسپرم تاثیر گذار باشد و خطر ناباروری در زنان را افزایش دهد. در نتیجه قبل از بارداری توصیه میشود، برای آگاهی از کمبودهای بدن خود و همسرتان و برنامهریزی برای بارداری با سهولت به دنبال مشاوره پزشکی باشید.
چه زمانی باید شروع به مصرف اسید فولیک کنیم
به دلیل اینکه نقصهای تولد در ۳-۴ هفته اول بارداری رخ میدهد، پزشکان توصیه میکنند مصرف اسید فولیک را از ۱ ماه قبل از بارداری شروع و تا ۳ ماه اول بارداری هر روز مصرف کنید. البته تا پایان دوره بارداری و در دوره شیردهی هم باید طبق دستور پزشک مصرف شود.
میزان مصرف
- در ۳ ماه اول بارداری ۴۰۰ میکروگرم
- برای ماههای چهارم تا پایان بارداری ۶۰۰ میکروگرم
- در زمان شیردهی ۵۰۰ میکروگرم
توصیه میشود که این دارو را به همراه غذاهای حاوی این ویتامین میل کنید.
خطرات عدم دریافت اسید فولیک
- اسپینا بیفیدا (spina bifida) یا توسعه ناقص نخاع یا مهرهها:
به وسیله ایجاد سوراخ در هر جایی از ستون فقرات ایجاد میشود که محل و اندازه این سوراخ بر سلامت نوزاد تاثیر خواهد گذاشت که میتواند بسیار خطرناک باشد و موجب نارسایی عصبی در طول عمر شود. بسیاری از زنانی که جنین آنها مبتلا به این اختلال است، میتوانند به بارداری خود خاتمه دهند. این اختلال در محدوده زمانی ۱۸ تا ۲۰ هفتگی بارداری، تشخیص داده میشود.
- نوزادان مبتلا به آنانسفالی (Anencephaly) یا توسعه ناقص قسمتهای اصلی مغز:
این نوزادان معمولا عمر زیادی ندارند.
عوارض عدم دریافت اسید فولیک در دوران بارداری و بعد از آن
- رشد بد جنین در رحم
- شکاف لب و کام کودک
- وزن کم کودک در هنگام تولد
- سقط جنین
- تولد زودرس
- بیماریهای مادرزادی قلبی
تذکر: علل توقف یا کند شدن روند رشد جنین تغذیه نامناسب مادر است.
نکاتی که خوب است بدانید:
- زنانی که در طول سه ماهه اول بارداری ویتامین B9 مصرف میکنند، خطر ابتلا به فشار خون یا پره اکلامپسی در آنان کاهش مییابد
- موادی که در اسید فولیک وجود دارد در تولید مواد ژنتیکی به نام DNA دخیل است.
- برای مشکلات خونریزی لثه در دوران بارداری از دهانشویههای حاوی اسید فولیک استفاده شود.
اما خبر خوب این است که دریافت میزان کافی این ویتامین میتواند نوزاد شما را از نقص لوله عصبی تا ۵۰% محافظت کند. اگر شما در بارداری قبلی خود نوزاد مبتلا به نقص لوله عصبی داشتهاید، مصرف اسید فولیک خطر داشتن یک کودک دیگر با نقص لوله عصبی را تا ۷۰% کاهش میدهد.
فواید ویتامین B9
- درمان کم خونی
- جذب بهتر مواد
- کمک به معده برای جذب بهتر مواد مغذی
- جلوگیری از سرطان روده بزرگ یا سرطان دهانه رحم
- کاهش میزان هموسیستئین موجود در خون چون مقدار بالای هموسیستئین خطر بیماریهای قلبی را در پی دارد.
- بهبود وضعیت کاهش شنوایی که ناشی از افزایش سن و جلوگیری از آسیب زودرس ماکولا (AMD) که مرتبط با سن چشم است.
- کاهش علائم پیری و پوکی استخوان نیز موثر است.
رابطه کمبود اسید فولیک و نقص لوله عصبی
کودکانی که با نقص لوله عصبی متولد میشوند، اغلب میمیرند یا در اثر مشکلات و هزینهها مجبور به ادامه زندگی با همین شرایط طاقتفرسا بوده و هرگز لذتی را تجربه نمیکنند. لذا با توجه به اهمیت ویتامین B9 و تاثیر آن در سلامت و زندگی فرد روزی را در تقویم به این عنوان اختصاص دادهاند. این روز در تقویم شمسی مطابق با ۱۲ اسفند میباشد.
نقش اسید فولیک در سلامتی جنین و بزرگسالان
- شکلگیری گلبول قرمز
- تاثیر در رشد و عملکرد سلولهای سالم
- جلوگیری از خطر ابتلا به نقص مادرزادی ستون فقرات قبل و ابتدای دوران بارداری
مقاله مرتبط: رژیم غذایی پیش از بارداری
در حال حاضر کمبود این ویتامین از طریق مصرف مکمل اسید فولیک خوراکی تامین شده و میتوان گفت به عنوان خطری جدی برای سلامت عموم جامعه تلقی نمیشود. از این رو میتوان در تمامی کشورها با غنی سازی مواد غذایی همچون آرد و ماکارونی از کمبود این ویتامین جلوگیری کرده و از عوارض آن پیشگیری نمود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
- خانمهایی که خود یا شریکشان دارای نقص لوله عصبی میباشند.
- در خانواده خود یا همسرشان سابقه نقص لوله عصبی وجود دارد.
- در حاملگیهای قبلی خود نوزادی با نقص لوله عصبی داشتهاند.
- زنانی که دیابت دارند.
- شاخص توده بدنی ۳۰ یا بالاتر (BMI) است.
- زنانی که داروی ضد صرع مصرف میکنند.
در این موارد باید برای مشاوره به پزشک مراجعه کنید زیرا ممکن است به مقدار بالایی از اسید فولیک نیاز داشته باشید.
عوارض
در صورت عدم احتیاط در مصرف، مکملها میتواند باعث اختلالات خواب، سردرگمی، تهوع، ناراحتی معده و تشنج شود و در مواردی خطر ابتلا به حمله قلبی را در افرادی که دارای مشکلات قلبی هستند، افزایش دهد.
امیدواریم مطالب فوق برای شما همراهان عزیز مفید بوده باشد. ممنون میشویم نظرها و پیشنهادهای خود را با ما در میان بگذارید.
تیم محتوای ژرسه
منابع:
