تشخیص ناباروری در زنان با آزمایش‌های مختلف
در صورت بروز هرگونه مشکلات ناباروری در زنان، دلایل آن ابتدا توسط پزشک بررسی می‌شود، سپس بهترین روش درمانی را پزشک انتخاب می‌کند. بهترین راه درمان با استفاده از آزمایش‌های مشخصی تعیین می‌شود. تا پایان این مقاله همراه ما باشید تا با آزمایش‌های گوناگونی که توسط پزشک برای تشخیص ناباروری در زنان مورد بررسی قرار می‌گیرد، آشنا شوید.
سابقه پزشکی و معاینه
معاینه و بررسی سابقه پزشکی بیمار پیش از هر اقدامی باید اولویت اول پزشک باشد تا سریع علت این مشکل را در زنان بفهمد. همچنین پزشک با طرح پرسش‌های زیر سعی در پیدا کردن علت دارد. پرسش‌هایی مانند:
- تهیه لیستی از بیماری‌ها و عمل‌های انجام شده
- اخذ اطلاعات از سابقه و تاریخ دقیق عادت ماهانه
- بررسی شرایط زمانی و روش‌ها در برقراری رابطه جنسی
- استفاده از دخانیات
- سابقه مصرف داروهای خاص
مواردی که گفتیم از مراحلی هستند که پزشک برای سنجش مشکل ناباروری، انجام می‌دهد. با بررسی و دریافت اطلاعات به صورت دقیق، پزشک معالج در صدد آن است تا معایناتی را روی دهانه رحم، واژن انجام دهد. همچنین با توجه به سوابق پزشکی زن، آزمایش‌هایی در خصوص علل این مشکل تجویز می‌کند. علاوه بر این در برخی از موارد ممکن است پزشک آزمایش آنالیز اسپرم را برای مرد نیز تجویز کند. در زیر آزمایش‌هایی که پزشک برای تشخیص ناباروری در زنان تجویز می‌کند را معرفی می‌کنیم.
آزمایش بررسی سطح هورمون‌ها در تشخیص ناباروری
آزمایش خونی از مواردی است که جهت بررسی سطح هورمون موثر در عمل باروری، در زنانی که مشکل باروری دارند، توسط پزشک انجام می‌شود. هدف از آزمایش خون بررسی ذخیره تخمدان (تعداد فولیکول‌ها)، بررسی مشکلات تاثیرگذار در فرایند تخمک‌گذاری و کیفیت تخمک‌ها می‌باشد که کمک شایانی به تشخیص صحیح پزشک می‌کند. این آزمایش‌ها برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌هایی نظیر تخمدان و تیروئید که خود شامل هورمون‌های Lh، fsh، پروژسترون، تستوسترون، پرولاکتین، تیروئید و هورمون هیپوفیزی صورت می‌گیرد.
برای هر کدام از این هورمون‌ها پزشک آزمایش‌های جداگانه تجویز می‌کند. به طور مثال در روز سوم عادت ماهانه، هورمون fsh و دیگر هورمون‌ها مانند هورمون Lh، استرادیول e2 و پرولاکتین را اندازه‌گیری می‌کنند که در ادامه محتوا مفصل در مورد آن‌ها صحبت می‌کنیم.
در نظر داشته باشید ممکن است پزشک آزمایش‌های هورمونی دیگری همانند اینهیبین b جهت بررسی ذخایر تخمدان، تعیین سطح هورمون آنتلی‌مولرین یا amh جهت عملکرد تخمدان و همچنین آزمایش‌های دیگری در کنار آزمایش هورمونی جهت بررسی بیماری‌های خودایمنی یا دیابت تجویز کند. فراموش نکنید بررسی سطح هورمون پرولاکتین و هورمون‌های تیروئید از اهمیت بالایی برخوردارند چرا که تاثیر به سزایی در میزان باروری دارند.
بررسی هورمون لوتئینی (LH)
آزمایش هورمون لوتئین از طریق اندازه‌گیری سطح هورمون LH یا جسم زرد قابل انجام است که در روزهای خاصی از چرخه قاعدگی مانند روز تخمک‌گذاری که سطح هورمون LH بالا است، مشخص می‌شود. خوب است بدانید که هورمون LH در زنان باعث تنظیم چرخه عادت ماهانه و فرایند تخمک‌گذاری می‌شود. این هورمون در مردان سبب تولید تستوسترون می‌شود و در تولید اسپرم هم دخالت دارد. گاهی اوقات هر دو هورمون LH و FSH بررسی می‌شوند و در صورتی که سطح LH و FSH بالا باشد نشان دهنده نارسایی زودرس تخمدان است. اگر LH بالا باشد و FSH پایین باشد نشان‌دهنده سندروم تخمدان پلی‌کیستیک است.
مقاله مرتبط: نقش کاهش تستوسترون در کاهش میل جنسی مردان
بررسی هورمون پروژسترون
هوورمون پروژسترون باعث آمادگی رحم برای پرورش تخمک لقاح یافته می‌شود و سینه‌ها را برای تولید شیر آماده می‌کند. بنابراین نقش مهمی در باروری زنان دارد. سطح هورمون پروژسترون در طول چرخه عادت ماهانه یکسان نیست. به عنوان مثال در ابتدای چرخه قاعدگی میزان هورمون کم است اما پس از تخمک‌گذاری میزان آن بیشتر می‌شود. همچنین این افزایش هورمون تا بعداز بارداری و پرورش جنین ادامه دارد. اگر بارداری صورت نگیرد، میزان هورمون پروژسترون کم می‌شود و قاعدگی اتفاق می‌افتد. درنتیجه میزان هورمون پروژسترون در خانم‌های باردار 10 برابر بیشتر از زنان غیرباردار است. همین‌طور بررسی این هورمون نقش مهمی در تشخیص ناباروری زنان دارد.
آزمون چالش تحمل کلومیفن‌سیترات
آزمون چالش تحمل کلومیفن‌سیترات، از نمونه آزمایش‌هایی است که جهت ارزیابی ذخایر تخمک صورت می‌گیرد. در اقدام اول پزشک توسط آزمایش خون که از روز 3 عادت ماهانه گرفته شده، میزان سطح هورمون fsh و استرادیول e2 را مورد بررسی قرار می‌دهد و با توجه به آن از روز ۵ تا ۹ عادت ماهانه دوز مشخصی از قرص کلومیفن‌سیترات که ۱۰۰ میلی‌گرم در روز است را برای زن تجویز می‌کند. قبل و بعد از مصرف قرص کلومیفن‌سیترات جهت مقایسه تغییرات دو هورمون می‌تواند اطلاعات دقیقی به پزشک بدهد. بنابراین در روز 10 عادت ماهانه دوباره آزمایش خون برای اندازه‌گیری هورمون صورت می‌گیرد. طبق آزمایشات میزان هورمون fsh باید در روز 10 به نسبت روز 3 کمتر باشد. اگر در روز 3 یا 10 سطح هورمون fsh بالا باشد این بدان معنا است که مشکل در تخمدان و نارسایی تخمدان وجود دارد.
تصویربرداری و آزمایش‌های دیگر
زمانی که با انجام آزمایش‌های اولیه برای بررسی ناباروری به مشکل غیرعادی بر نخوردید، نیاز به آزمایش رحم و لوله‌های رحم می‌باشد. در این بخش به ۳ روش جهت بررسی مشکلات رحم توسط پزشک برای افزایش دقت و تشخیص این عارضه در زنان می‌پردازیم.
- سونوهیستروگرافی
- هیستروسالپنگوگرافی (hsg)
- هیستروسکوپی
- لاپاراسکوپی
تحقیقات نشان می‌دهد که تمام روش‌های فوق به یک میزان در تشخیص ناباروری در زنان دقیق و موثر هستند.
سونوگرافی و سونوهیستروگرافی برای تشخیص ناباروری در زنان
برای بررسی تخمدان و رحم از روش تصویربرداری سونوگرافی استفاده می‌کنند. در این روش با استفاده از امواج صوتی بدون درد و خطر صورت می‌گیرد. تشخیص کیست تخمدان و تومور، شناسایی هورمون فیبروئید و بسته شدن مجاری ادرار از ویژگی‌های این روش می‌باشد.
علاوه بر این نوعی دیگر از سونوگرافی به نام سونوهیستروگرافی وجود دارد که با استفاده از محلول سالین و تزریق آن به درون رحم سبب بهتر دیدن رحم می‌شود. این روش نسبت به سونوگرافی در تشخیص، دقیق‌تر است. همچنین یکی از بهترین گزینه‌ها جهت تشخیص تخمدان پلی‌کیستیک (pcos) می‌باشد.
هیستروسکوپی برای تشخیص ناباروری در زنان
در این روش با استفاده از لوله‌‌ای باریک به نام هیستروسکوپ که به سر آن نور و دوربین متصل است را وارد رحم می‌کنند و هیچ نیازی به ایجاد برش و بریدگی نیست. همچنین برای بهتر دیده شدن داخل رحم از محلول سالین یا گاز دی‌اکسیدکربن پر می‌کنند. از هیستروسکوپی جهت تشخیص برخی از اختلالات مانند:
- پولیپ
- آندومتریوز
- فیبروئید
- وجود بافت زخم در دستگاه تناسلی
- بسته شدن لوله‌های رحم
استفاده می‌کنند. در روش هیستروسکوپی میزان درد و عوامل دیگر متغیر است چرا که خطر خونریزی، عفونت و واکنش آلرژیک به داروی بی‌حسی به میزان کم وجود دارد.
هیستروسالپنگوگرافی در تشخیص ناباروری
از کاربردهای مهم این روش تشخیص بسته شدن لوله‌های رحم و نیز ناهنجاری‌های رحم می‌باشد. شیوه استفاده از این روش به گونه‌ای است که پزشک به وسیله لوله، نوعی رنگ خاص را به داخل رحم تزریق می‌کند تا به این ترتیب رنگ وارد لوله‌های رحم می‌شود. زمانی که لوله‌های رحم از رنگ پر شدند، تصویربرداری صورت می‌گیرد. اگر رنگ از انتهای لوله‌های رحم خارج شود مشکلی در انسداد رحم وجود ندارد اما در غیر این صورت با مشاهده ناهنجاری‌های رحم روش hsg مجدد تکرار می‌شود. در نظر داشته باشید در برخی شرایط ممکن است جواب هیستروسالپنگوگرافی به صورت کاذب منفی یا مثبت شود. بنابراین علت تکرار این روش در جهت بررسی عارضه‌هایی مانند ناهنجاری‌های رحم و لوله‌های رحم، پولیپ آندومتر و تومور فیبروئیدی می‌باشد.
قبل از انجام hsg ممکن است پزشک برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز کند زیرا در برخی موارد احتمال وجود عفونت کم در دستگاه تناسلی وجود دارد. همچنین ممکن است دچار ناراحتی‌هایی اعم از گرفتگی ماهیچه‌ها شوید. پژوهش‌های انجام گرفته نشان می‌دهد در زنانی که مشکل ناباروری آن‌ها مشخص است، بعداز شستشوی لوله‌های رحم به وسیله لیپیدول، باروری به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.
آزمایش بعد از نزدیکی یا pct
این آزمایش جهت بررسی تحرک اسپرم در مایع مخاطی دهانۀ رحم و واژن زن صورت می‌گیرد. اولین آزمایشی است که پزشک معالج برای تشخیص این عارضه بعداز نزدیکی تجویز می‌کند. یکی از شرایط پزشک این است که تا ۳ روز نباید نزدیکی جنسی داشت و همچنین توصیه می‌کند بعداز نزدیکی ۱ تا ۵ ساعت بعد اقدام به آزمایش کنند. بهترین زمان برای انجام آزمایش pct از روزهای ۱۱ تا ۱۶ عادت ماهانه می‌باشد چرا که بیشترین حجم ترشحات واژن و دهانه رحم در این بازه زمانی وجود دارد. با نمونه‌برداری از این ترشحات میزان تحرک و حضور اسپرم بررسی می‌شود. در این آزمایش ممکن است عامل اصلی وجود تعداد بسیاری اسپرم کم تحرک یا مرده، نشان دهنده سیستم ایمنی بدن زن در برابر اسپرم باشد. برای رفع آن پزشک روش تلقیح درون رحمی یا iui را درخواست می‌کند.
آزمایش بررسی ذخیرۀ تخمدان
در برابر افزایش سن بانوان، تعداد فولیکول که رابطه مستقیم با ذخیره تخمک دارد، کاهش می‌یابد. چنین مواردی پزشک با بررسی میزان ذخیره تخمک، می‌تواند در مورد تشخیص ناباروری در زنان روش‌های درمانی موثری پیشنهاد کند.
در این بخش به نمونه‌هایی از آزمایش بررسی ذخیرۀ تخمدان برای تشخیص ناباروری در زنان می‌پردازیم:
ارزیابی حجم تخمدان‌ها
در اینجا هر چه میزان حجم تخمدان‌ها کمتر باشد، در نتیجه میزان تخمک باقی مانده نیز کمتر خواهد بود.
تعداد فولیکول‌های آنترال
از انواع فولیکول‌هایی هستند که بالغ می‌شوند اما به فولیکول غالب تبدیل نمی‌شوند و در نهایت یک کیسۀ پر از مایع تشکیل می‌دهند. پزشک تعداد فولیکول‌ها را شمارش می‌کند تا بتواند به وسیله آن به بررسی ذخیره باقی مانده تخمدان بپردازد که این کار را با روش سونوگرافی واژینال انجام می‌دهد. در این بخش هر چه تعداد فولیکول آنترال کمتر باشد، شانس باروری نیز کاهش می‌یابد.
میزان هورمون آنتی‌مولرین
تولید این هورمون توسط فولیکول‌های تخمدان صورت می‌گیرد. بهترین آزمایش در این بخش آزمایش خون است که به وسیله آن می‌توان بیشترین سطح بالای تخمدان و همین‌طور به صورت دقیق ذخایر تخمدان و عمر آن را تشخیص داد.
آزمایش هورمون fsh روز سوم
این آزمایش در روز 3 دوره قاعدگی زن اندازه‌گیری می‌شود که می‌تواند اطلاعات دقیقی از سایر هورمون‌ها مانند lh و e۲ در اختیار پزشک معالج بگذارد.
بررسی هورمون استرادیول
استرادیول (E2) یک نوع هورمون است که به وسیله فولیکول‌های تخمدان ترشح می‌شود و مقدار آن در روز 3 قاعدگی کم می‌شود. اگر آزمایش‌ها نشان دهد که سطح هورمون E2 در روز سوم قاعدگی افزایش پیدا کرده است، به این معنی است که فرد دچار اختلالاتی همانند سندروم تخمدان پلی‌کیستیک یا کاهش ذخیره تخمدان شده است.
اندازه‌گیری اینهیبین b
این هورمون عامل مهمی در رشد می‌باشد که تولید آن در تخمدان صورت می‌گیرد. اندازه‌گیری اینهیبین b کمک شایانی به پزشک جهت اندازه گیری میزان ذخیره تخمدان می‌کند. با استفاده از آزمایش خون می‌توان میزان این هورمون را سنجید که اگر کم باشد بیان‌کننده کم بودن تخمک‌ها است.
در نظر داشته باشید تمام مراحل و انواع آزمایش‌های ذکر شده برای درمان و تشخیص ناباروری در زنان است و تشخیص اینکه کدام روش درمانی نیاز است، باید توسط پزشک تعیین شود. ممنون می‌شویم نظرها و پیشنهادهای خود را با ما در میان بگذارید.
تیم محتوای ژرسه
منابع:
