آزمایش غربالگری در دوران بارداری و نکاتی که خوب است بدانید
دوران بارداری نگرانی‌های زیادی برای مادر و اطرافیان دارد. یکی از این نگرانی‌ها، سلامتی جنین است که آزمایش های غربالگری بارداری به شما کمک می‌کند تا قبل از تولد نوزاد اطلاعات مفیدی در مورد نوزاد داشته باشید.
در این مطلب به تمام سوال‌های شما عزیزان در مورد آزمایش غربالگری پاسخ می‌دهیم. سوال‌هایی از قبیل: آزمایش غربالگری در ماه چندم بارداری انجام می‌شود؟ به چه صورت انجام می‌گیرد؟ و چه تاثیری بر روی سلامت مادر و جنین دارد؟
تعیین جنسیت و آزمایش غربالگری سه ماهه اول
غربالگری به مجموعه سونوگرافی‌ها و آزمایش خون می‌گویند که طی آن انواع ناهنجاری‌ها و سندروم‌هایی مثل سندروم دوان (تریزومی ۲۱)، سندروم پاتو (تریزومی ۱۳) و سندروم ادواردز (تریزومی ۱۸) مشخص می‌گردد. این آزمایش‌ها در دو مرحله انجام می‌گیرد.
مرحله اول همان غربالگری سه ماهه اول است که با انجام آن نوع حاملگی به کم خطر، متوسط و پر خطر تقسیم می‌شود.
در آزمایش مرحله اول یک آزمایش خون از مادر می‌گیرند و یک سونوگرافی هم انجام می‌شود که در آن اندازه پشت گردن جنین (NT) و تشکیل استخوان تیغه بینی (NB) بررسی می‌گردد. در آزمایش مرحله اول غربالگری تعیین جنسیت انجام نمی‌گیرد.
آیا انجام این آزمایش اجباری است؟
انجام هیچ کدام از تست‌های غربالگری اجباری نیست ولی بهتر است این آزمایش‌ها انجام شود تا از وجود اختلالات و بیماری‌های جنین اطلاع پیدا کنید. در مواردی حتی اگر در خانواده سابقه بیماری ژنتیکی نباشد، باز احتمال دارد که جنین دارای مشکلاتی باشد. در تحقیق انجام گرفته به این موضوع پی برده‌اند که ۸۰ درصد از کودکانی که دچار سندروم دوان هستند از مادرانی که کمتر از ۳۵ سال سن دارند، متولد می‌شوند و حتی در خانواده آن‌ها سابقه بیماری هرگز نبوده است. پس انجام آزمایش غربالگری از تولد نوزاد دارای مشکل جلوگیری می‌کند.
برای انجام این آزمایش باید ناشتا بود؟
لازم به ناشتا بودن در آزمایش غربالگری مرحله اول نیست و در هر ساعت از شبانه روز می‌توان این آزمایش را انجام داد. بعد از آزمایش خون باید برای کنترل NT به یک متخصص ماهر سونوگرافی مراجعه نمایید.
مرحله اول آزمایش غربالگری
در این مرحله علاوه بر مشخص شدن اختلالات ژنتیکی اندازه و نحوه قرارگیری جنین نیز مشخص می‌شود. تعداد قل‌ها و سن دقیق بارداری توسط پزشک تشخیص داده می‌شود. اگر در این مرحله اندازه پشت گردن جنین بیشتر باشد و یا تیغه بینی‌اش تشکیل نشده باشد، در مراحل بعد آزمایش آمنیوسنتز انجام می‌شود. در صورت وجود هر گونه اختلال و مشکل در سلامتی جنین اجازه سقط آن به مادر داده می‌شود.
آزمایش آمنیوسنتز چیست؟
این آزمایش در موارد خاصی انجام می‌گیرد و برای بارداری‌های کم خطر انجام نمی‌پذیرد. نحوه آزمایش به این صورت است که توسط سرنگی ۲۰ میلی‌لیتر از مایع آمنیوتیک داخل رحم گرفته می‌شود و آزمایش‌های لازم روی آن انجام می‌پذیرد. این آزمایش در شرایط زیر انجام می‌گیرد:
- سن مادر بیشتر از ۳۵ سال باشد.
- سابقه بیماری سندرم داون در خانواده وجود داشته باشد.
- یکی از آزمایش‌های غربالگری عادی نباشد.
- در صورتی که ازدواج فامیلی باشد.
- اگر مادر در دسته پر خطر قرار داشته باشد.
DNA جنین در مایع آمنیوتیک وجود دارد و می‌توان با آزمایش آن به اختلالات جنین پی‌برد. اگر مادر در مرحله اول غربالگری در دسته متوسط قرار بگیرد، باید منتظر آزمایش غربالگری مرحله دوم بماند.
آزمایش‌های تشخیصی دیگر
- نمونه برداری از پرزهای کوریونی: این آزمایش را بین هفته‌های 11 تا 14 بارداری انجام می‌دهند. نتیجه آن نشان دهنده ابتلای کودک به سندروم داون یا کم خونی داسی شکل و تالاسمی است. روش آزمایش به این صورت است که پزشک یک سوزن نازک را وارد شکم می‌کند تا از جفت نمونه بگیرد. همچنین محل مورد نظر به صورت موضعی بی‌حس می‌شود و از سونوگرافی به عنوان جای درست سوزن استفاده می‌کنند. گاهی CVS از طریق فورسپس از دهانه رحم نیز انجام می‌شود. هر دو راه ایمن است و فقط 1 درصد احتمال سقط وجود دارد.
- آزمایش غیر تهاجمی قبل از تولد(NIPT): این آزمایش کمی گران است و در همه بیمارستان‌ها انجام نمی‌شود و در آن احتمال دقیق‌تری از ابتلا نوزاد به سندروم داون را نشان می‌دهد. همین‌طور با کمک اسکن اولتراسوند و یک نمونه از DNA کودک متوجه بروز ناهنجاری می‌شوند. زمان انجام آزمایش 10 هفته به پایان بارداری است و بر خلاف آزمایش آمنیوسنتز و پرزهای کوریونی کاملا ایمن است و خطری متوجه جنین نمی‌شود.
تذکر: این آزمایش‌های تشخیصی تکمیلی زمانی انجام می‌شود که جنین شانس بالایی در ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی دارد.
آزمایش غربالگری سه ماهه دوم
اگر در غربالگری اول حاملگی کم خطر باشد، باز هم باید غربالگری مرحله دوم یا کواد مارکر در سه ماهه دوم انجام بگیرد تا از سلامت جنین اطمینان کامل را پیدا کنید. لازم بودن غربالگری در سه ماهه دوم به این دلیل است که میزان هورمون‌‌ها و پروتئین‌ها ماه اول در بدن مادر کمتر است. آزمایش کواد مارکر اجباری نیست اما در موارد زیر حتما باید انجام گردد:
- اگر مادر بیشتر از ۳۵ سال سن داشته باشد.
- اگر سابقه زایمان نوزاد با نقص عضو باشد.
- مادر داروی مضری مصرف کرده باشد.
- در برابر اشعه‌های مضر قرار گرفته باشد.
- مادر به عفونت ویروسی مبتلا شده باشد.
زمان انجام غربالگری سه ماهه دوم
این آزمایش را می‌توان در بازه ۱۳ تا ۲۲ هفته بارداری انجام داد ولی بهتر است تا هفته ۱۶ انجام بگیرد زیرا اجازه قانونی و شرعی سقط جنین تا هفته ۱۹ بارداری وجود دارد و در صورت وجود اختلالی در نوزاد نمی‌توان سقط را انجام داد.
مقاله مرتبط: سقط جنین و راه‌های پیشگیری از آن
در سه ماهه دوم علاوه بر آزمایش خون یک سونوگرافی هم به نام سونوگرافی آنومالی انجام می‌گیرد تا پزشک از سلامت استخوان‌ها و ساختار بدن جنین مطمئن گردد. همچنین ناهنجاری‌های مثل شکاف لب و مشکلات استخوان بررسی می‌گردد.
غربالگری سه ماهه سوم بارداری
غربالگری‌های بارداری در همان دو مرحله انجام می‌شود. در صورت وجود مشکل و اختلال، آزمایش‌هایی در سه ماه سوم نیز انجام می‌شود. به عنوان مثال اگر جفت پایین باشد و موقعیت آن خطرناک باشد. گاهی ممکن است جفت در وضعیت‌های مختلفی قرار داشته باشد که ایجاد مشکل هم نکند. اگر جفت بیش از حد در پایین قرار داشته باشد و وضعیت خطرناکی باشد باید آزمایش غربالگری سه ماهه سوم انجام گردد.
سونوگرافی کالر داپلر چیست؟
این نوع سونوگرافی با استفاده از امواج فراصوتی ضربان قلب و جریان خون جنین را بررسی می‌کند. همچنین سرعت خون جنین هم کاملا قابل پردازش است. این سونوگرافی اهداف دیگری مانند بررسی طبیعی بودن تامین خون جنین، مقاومت جریان مغز جنین و میزان رشد آن دارد.
سقط جنین و آزمایش غربالگری
اگر بعد از آزمایش غربالگری به وجود نقصی در جنین پی بردید، همیشه هم لازم نیست که سقط انجام دهید. گاهی می‌توان با انجام عمل‌های جراحی اقدام به بهبود وضعیت جنین کرد. به عنوان مثال جنین دچار عارضه اسپیدا بیفا باشد، می‌توان با جراحی به موقع وضعیت را بهتر کرد.
اما در مواردی هم چاره‌ای جز سقط جنین وجود ندارد و مداخلات پزشکی نمی‌تواند کمکی به جنین نماید. خوب است بدانیم که این آزمایش‌ها هم دارای درصدی از خطا هستند و نمی‌توان گفت هیچ خطایی در آن‌ها وجود ندارد.
نتیجه آزمایش نشان داده است که فقط ۱ درصد از مادران زیر ۳۵ سال و ۲ الی ۳ درصد مادران بالای ۳۵ سال بعد از انجام آزمایش غربالگری مجبور به سقط جنین شده‌اند.
امیدواریم مطالب فوق مفید و کاربردی بوده باشد. ممنون می‌شویم نظرها و پیشنهادهای سازنده خود را با ما در میان بگذارید.
تیم‌ژرسه
منبع: acog
