مسمومیت بارداری از پیشگیری تا علائم و درمان آن
بعضی از اتفاقات در دوران بارداری ممکن است، اختلالاتی در سلامتی جنین و مادر به وجود بیاورند که یکی از پرمخاطره‌ترین آن‌ها مسمومیت در بارداری است. وجود حالت تهوع در دوران بارداری به خصوص تهوع صبحگاهی در ماه‌های اول امری طبیعی است. احتمال دارد، این تهوع به علت مسمومیت غذایی باشد یا علت آن حساس شدن سیستم ایمنی بدن در زنان باردار باشد. این تغییرات به علت تغییر هورمون‌ها در بدن رخ می‌دهد.
در این دوران بیشتر انرژی بدن صرف رشد جنین می‌شود و به همین علت است که زنان باردار باید بسیار مراقب آنچه می‌خورند و طرز تهیه آن باشند تا خطری سلامت خود و جنین را تهدید نکند. در این مرحله سیستم ایمنی جنین هنوز تکامل نیافته و مصرف بی‌رویه انواع غذاها می‌تواند باعث مسمومیت و در نهایت خطر آفرینی برای فرزند شود. باید توجه کرد که مسمومیتی به مراتب خطرناک‌تر در این دوران زنان را تهدید می‌کند که به آن مسمومیت بارداری می‌گویند. در این مقاله علت و راه حل این موضوع را بررسی خواهیم کرد.
- مسمومیت بارداری چیست؟
- ویژگی افرادی که بیشتر در معرض خطر مسمومیت بارداری هستند؟
- علامت‌های مسمومیت بارداری
- بررسی علائم اولیه و مهم پره اکلامپسی
- انواع مسمومیت بارداری
- چگونگی تشخیص مسمومیت بارداری
- روش جلوگیری از ابتلا به مسمومیت بارداری
- اثرات مسمومیت بارداری و فشار خون بر جنین
- روش‌های درمانی مسمومیت بارداری
مسمومیت بارداری چیست؟
مسمومیت بارداری یا همان پره اکلامپسی (توکسمی) نوعی از مسمومیت است که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. وجود فشارخون بالا، پروتئین در ادرار و متورم شدن دست‌ها و پاها خبر از وجود این مشکل می‌دهد و ممکن است خفیف تا شدید باشد. این عارضه معمولا در 5% از زنان باردار در ماه‌های آخر بارداری دیده می‌شود و تا یک هفته پس از زایمان نیز ممکن است، ادامه داشته باشد. علائم این بیماری ممکن است، آنقدر شدید باشد که جان مادر و فرزند را تهدید کرده و موجب پایان بارداری شود.
متاسفانه این اختلال علائم واضح و روشنی ندارد. پزشک معالج در هر بار مراجعه می‌تواند میزان فشار خون و پروتئین موجود در ادرار را برای پیشگیری مورد بررسی قرار دهد. به طور کلی توضیحی که می‌توان در تعریف از این بیماری داد این‌که پره اکلامپسی زمانی رخ می‌دهد، که عروق خونی دچار انقباض شوند و به دنبال آن جریان خون در اندام‌های جنین مانند کبد، کلیه و مغز کاهش می‌‌یابد. این اختلال می‌تواند مشکلاتی از جمله کاهش رشد یا کاهش مایع آمونیاک و غیره را برای جنین ایجاد کند.
ویژگی افرادی که بیشتر در معرض خطر مسمومیت بارداری هستند؟
افرادی که دارای یکی از مشخصات زیر باشند احتمال مسمومیت در آن‌ها بیشتر است:
- بارداری اول
- چاقی
- حاملگی مول یا بچه‌خوره
- فشار خون مزمن قبل از شروع بارداری
- ژنتیک
- سن بسیار پایین یا بالای 35 سال
- حاملگی دوقلو یا چندقلو
- تغذیه نامناسب
- انقباض عروق
- دیابت
- بیماری‌های کلیوی
علامت‌های مسمومیت بارداری
این نوع مسمومیت معمولا بدون علامت خاصی است. نظارت بر فشار خون یکی از مراقبت‌های مهم و مورد نیاز در این دوران می‌باشد. فشار خون بالا ممکن است به آرامی ایجاد شود و معمولا اولین نشانه مسمومیت بارداری نیز افزایش فشار خون است. فشار خون بیشتر از 90/140 میلی متر جیوه یا بیشتر از آن که در دو نوبت ثبت شده باشد (حداقل با فاصله 4 ساعت) غیرطبیعی است و نیاز به بررسی دارد.
بیشتر بدانید: فشار خون در دوران بارداری
سایر نشانه‌های مسمومیت بارداری
- سردردهای شدید
- از دست دادن موقت بینایی یا تاری دید
- وجود پروتئین اضافی در ادرار
- کاهش دفع ادرار
- حالت تهوع یا استفراغ
- کاهش سطح پلاکت خون (ترومبوسیتوپنی)
- اختلال در عملکرد کبد
- تنگی‌نفس به خاطر وجود مایع در ریه‌ها
- تورم ناگهانی در بدن به ویژه در صورت
- افزایش وزن
- سرگیجه
بررسی علائم اولیه و مهم پره اکلامپسی
- تورم در صورت و دست‌ها اولین علامتی است که احتمال دارد به هنگام بروز این بیماری خود را نشان دهد. تورم در ناحیه پا در دوران بارداری به شرط طبیعی بودن فشار خون فیزیولوژِیک امری طبیعی است اما وجود ورم در هر دو قسمت (دست‌ها و پاها) به احتمال زیاد نشان از شروع مسمومیت بارداری می‌دهد.
- افزایش فشار خون به حدی مهم است که حتی اگر در محدوده نرمال هم باشد، باید مورد توجه واقع شود. بالا بودن فشار خون (بالای 90/140) بعد از هفته 20 بارداری می‌تواند یکی از موارد تشخیص مسمومیت بارداری باشد.
- دفع پروتئین به علل فراوانی ممکن است به وجود آید اما در صورتی که میزان آن در نمونه‌های ادراری 1+ یا بالاتر از این حدود باشد، باید به فکر مسمومیت حاملگی افتاد. جهت ارزیابی بهتر و دقیق‌تر پزشک زنان هر 24 ساعت یک بار می‌تواند درخواست اندازه‌گیری پروتئین در ادرار را بدهد.
- افزایش غیر قابل توجیه وزن در دوران بارداری باید مورد بررسی قرار بگیرد زیرا که افزایش بیش از حد و ناگهانی وزن (بیش از 450 گرم در هفته در سه ماهه آخر بارداری) نیز می‌تواند نشانه پره اکلامپسی باشد. لازم به ذکر است که این علائم نیز ممکن است در بارداری طبیعی هم وجود داشته باشد بنابراین وجود این علائم سند محکمی برای وجود پره اکلامپسی نمی‌باشد. در نتیجه برخی از زنان مبتلا به این عارضه هنگام بارداری هیچ یک از این علائم را ندارند اما مهم است که به طور مرتب برای بررسی فشار خون و آزمایش ادرار به پزشک مربوطه مراجعه کنند.
انواع مسمومیت بارداری
مسمومیت بارداری بنابر شدت این بیماری به سه دسته تقسیم می‌شود:
- پره اکلامپسی خفیف (قبل از مرحله تشنج): افزایش جزئی فشار خون و وجود مقداری پروتئین در ادرار و دیدن علائم بالینی خفیف مانند تورم در صورت، دست‌ها و پاها به علت تجمع مایعات در بخش‌های مختلف بدن و زیر پوست است.
- پره اکلامپسی حاد: بالا رفتن فشار خون و دیدن پروتئین در ادرار به همراه علائمی مانند سردرد، سرگیجه، دوبینی، تهوع و استفراغ و درد شدید در ناحیه راست شکم و تورم زیاد در صورت و دست‌ها و پاها است.
- اکلامپسی (مرحله تشنج): در این حالت خطرناک فرد دچار تشنج و در نهایت کما می‌شود و در صورت عدم رسیدگی و درمان موجب مرگ جنین و مادر خواهد شد.
چگونگی تشخیص مسمومیت بارداری
در صورت وجود سابقه مسمومیت بارداری هر چند خفیف در اعضای خانواده یا با مشاهده یک یا چند مورد از علائم ذکر شده در این مقاله فرد باردار باید به پزشک معالج خود مراجعه کند. پزشک با بررسی میزان فشار خون و دفع پروتئین در فرد مراجعه کننده در صورت تشخیص و بروز پره اکلامپسی خفیف اقدامات زیر را انجام خواهد داد:
- شرح حال مادر
- تعیین سن بارداری
- بررسی صدای قلب جنین
- اندازه‌گیری ارتفاع رحم
- اندازه‌گیری وزن مادر
- بررسی دقیق فشار خون در هر 9 ساعت
- کنترل روزانه حرکات جنین در رحم مادر
- جمع آوری ادرار هر 24 ساعت و بررسی میزان پروتئین دفع شده از آن (حداقل یک روز در میان)
- اندازه‌گیری فاکتور‌هایی مانند کراتینین، آنزیم‌های کبدی، هماتوکریت، پلاکت، قند خون و تست‌های انعقادی مربوط به آن
- انجام سونوگرافی سریالی برای مشاهده رشد جنین در هر 2 هفته
- بررسی سلامت جنین با انجام تست‌های مربوطه
بیشتر بدانید: زایمان طبیعی با روش بی حسی اپیدورال
علائم پره اکلامپسی حاد
- افزایش فشار خون (160/110 یا بیشتر)
- دفع پروتئین یا پروتئینوری به میزان 2 گرم یا بیشتر
- کراتنین بیشتراز ½ میلی گرم در دسی لیتر
- ترومبوسیتوپنی زیر 100000
- افزایش آنزیم‌های کبدی(بیلی روبین)
روش جلوگیری از ابتلا به مسمومیت بارداری
متاسفانه تاکنون هیچ روشی مبنی بر پیشگیری از ابتلا به این بیماری وجود ندارد اما با کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی می‌توانید به کاهش تورم اعضای بدن کمک کنید. این روش به کاهش فشار خون بالا یا دفع پروتئین از طریق ادرار کمک نمی‌کند. به همین خاطر پزشک در هر بار ویزیت در مطب به طور مرتب فشار خون، ادرار و وزن مراجعه کننده را بررسی می‌کند. با تشخیص زود هنگام مسمومیت بارداری و کنترل آن می‌توانید مشکلاتی که به وجود می‌آید را کمتر کنید.
اثرات مسمومیت بارداری و فشار خون بر جنین
به دلیل ایجاد مشکل در خون‌رسانی احتمال دارد جنین دچار محدودیت رشد در رحم مادر یا به اصطلاح IUGR شود. انجام منظم سونوگرافی و تست‌های سلامت جنین زیر نظر پزشک متخصص زنان و زایمان باید انجام گیرد تا تضمینی بر سلامتی شما و فرزندتان باشد. در ضمن لازم به ذکر است که در بعضی مواقع با کاهش حجم مایع آمنیوتیک، جداشدن زودرس جفت یا حتی زایمان زودرس که به صورت خود به خودی اتفاق می‌افتد روبه‌رو هستیم. در صورتی که بالا بودن فشار خون برای سلامت مادر خطرناک و ادامه بارداری تهدیدی برای جان او باشد، ختم بارداری فوری در هر سنی از حاملگی باید انجام شود.
روش‌های درمانی مسمومیت بارداری
در واقع تنها راه درمان پره اکلامپسی زایمان است اما دیده شده که حتی پس از زایمان علائم می‌توانند از 1 تا 6 هفته (حتی بیشتر) ادامه پیدا کنند. پزشک با توجه به میزان فاصله تا تاریخ زایمان، وضعیت خوب یا بد جنین در رحم و شدت مسمومیت بارداری در مورد ادامه بارداری با شما صحبت خواهد کرد.
اگر جنین به خوبی رشد کرده باشد، (معمولا هفته 37 یا بیشتر) پزشک ممکن است، تصمیم به زایمان یا سزارین بگیرد. این کار باعث اتمام مسمومیت بارداری می‌شود. هر چه زایمان به موعد مقرر شده نزدیک‌تر باشد، برای مادر و فرزند بهتر است. اگر جنین رشد خوبی نداشته باشد و به زمان زایمان خیلی مانده باشد و مسمومیت نیز خفیف باشد، ممکن است بتوانید آن را درمان کنید یا حداقل تا زمانی که جنین کامل‌تر شود، زایمان را به تعویق انداخت. موارد زیر ممکن است با توجه به شرایط تجویز شود:
- استراحت مطلق در خانه یا بیمارستان زیر نظر پزشک (بیشتر به سمت چپ خود دراز بکشید)
- انجام سونوگرافی‌های مکرر و نظارت دقیق بر ضربان قلب جنین با استفاده از دستگاه مخصوص
- تجویز دارو برای کاهش فشار خون
- آزمایش مجدد خون و ادرار
درمان‌های دیگر با تشخیص پزشک
- مصرف دارو برای جلوگیری از تشنج، کاهش فشار خون و پیشگیری از مشکلات دیگر
- تزریق استروئید برای کمک به رشد سریع‌تر ریه‌های جنین
- تزریق منیزیم برای پیشگیری از تشنج به هنگام مسمومیت بارداری
- تجویز هیدرالازین یا داروهای دیگر مربوط به فشار خون
در صورت حادتر شدن شرایط بیمار (پره اکلامپسی حاد) ختم بارداری به صورت سزارین صورت می‌گیرد. به نظر می‌رسد که پره اکلامپسی و اکلامپسی (آخرین مرحله از مسمومیت بارداری که همراه با تشنج است) تا زمان پایان بارداری به طور کامل قابل درمان نخواهند بود.
با تشکر از این‌که تا پایان این مقاله همراه ما بودید، امیدواریم که موضع‌های مطرح شده برای شما مفید بوده باشد. ممنون می‌شویم نظرها و پیشنهادهای خود را با ما در میان بگذارید.
تیم ژرسه
منبع: WebMD
